Унаач хүүхэд ба даатгал

-->

Хурдан морины унаач хүүхдүүд нь эрүүл мэнд, амь насандаа ихээхэн эрсдэлтэйгээр энэ албыг гүйцэтгэдэг. Жил бүр 2 унаач хүүхэд амь насаа алдаж, 3000 хүүхэд бэртэж гэмтэж, эрүүл мэндээрээ хохирдог статистик байдаг. /Эх үүсвэр: http://www.trends.mn/n/6169  / Нөгөө талаас ар гэр, тухайн хүүхдийн амьдрал, хүмүүжилд дэм тус болдог тухай уяачид ярьдаг. Аль ч тохиолдолд хэдэн жилдээ  хүүхэд хурдан морины унаач хийсээр, ихээхэн эрсдэлийг жижигхэн биеэрээ үүрсээр байх нь харагдаж байна.  

Энэхүү эрсдэлийг багасгаж болох нэг гарц нь даатгал юм. Хүүхдийн эрүүл мэндэд хохирол гарвал, энэхүү даатгалын мөнгөөр эмчилгээ бусад дагалдан гарах зардлыг зохицуулах боломжтой болох юм.

Хуулинд ч энэ тухай байдаг. Үндэсний баяр наадмын тухай хуульд “Баяр наадмын хурдан морийг долоогоос дээш насны хүүхэд унах бөгөөд ослын даатгалд даатгуулсан байна” гэж заасан байдаг. Гэтэл энэ хууль олон зүйлийг тодорхойгүй орхижээ. Жишээ нь: Энэ хуулийг зөрчсөн бол яах тухай шийтгэл байхгүй.

Өөр том асуудал бол хэдэн төгрөгөөр үнэлж даатгах тухай байдаггүй. Бодит амьдрал дээр, даатгалын компаниудын статистик мэдээгээр нэг удаагийн наадамд уяачид маань хамгийн хямдаар буюу 2-3 сая төгрөгөөр үнэлж, 20-30 мянган төгрөг төлж даатгуулдаг байна. Хамгийн том эрсдэл буюу амь насаа алдахад 2-3 сая төгрөг л олдоно гэсэн үг. Ихэнх тохиолдолд 200-300 мянган төгрөгийн нөхөн төлбөр олдоно гэсэн үг.

Гэтэл хүүхдийн амь насыг ингэж хямдхан үнэлж болохгүй. Хуулинд өөрчлөлт оруулж дор хаяж, наадмынх нь хэмжээнээс шалтгаалж ядахдаа хурдан морины дундаж ханш болох 20 саяаас дээш үнэлэх, бас хууль зөрчсөн бол эрүүгийн хариуцлага хүлээдэг байхаар зааж өгөх шаардлага байна. Гэтэл хуулинд өөрчлөлт орох гэсээр байтал хүүхдүүд хохирсоор байх эрсдэлтэй.

Өөр нэг гарц нь Уячдын холбооноос дотоод журам гаргаж зохицуулах боломжтой. Уячдын холбооны зүгээс ч олон түмний шүүмжлэл хүчтэй энийг дэмжих нь өөрсдөд нь хэрэгтэй гэж тооцох магадлалтай. Мөн өөр нэг холбоотой газар нь  СЗХ юм. Даатгалын бүтээгдхүүнийг стандартчилж, үнэлгээний доод хязгаарыг зааж өгөх зэргийг СЗХ шийдэх боломжтой.

Хотын тухай бодрол

Их дээд сургуулиудыг хотоос нүүлгэнэ, томоохон худалдааны төвүүдийг хотоос гаргана гэсэн үг сүүлийн 10 жилд их моод болсон. Ингэснээр өнөөдөр Улаанбаатар хотод тулгараад байгаа орчны бохирдол, түгжрэл зэргийг шийднэ гэж боддог бололтой.

Гэтэл үнэхээр тийм гэж үү? Юун дээр үндэслээд тийм дүгнэлтэнд хүрээд байгаа юм бол? Ингэж асуухад ойлгомжтой шүү дээ гэж хариулцгаадаг.  Яг л зүүн эргэхийг хориглосон хүмүүс энэ нь түгжрэлийг бууруулах нь ойлгомжтой шүүдээ гэж хариулсан шиг.

Үнэндээ Захуудыг гаргалаа гээд түгжрэл багасах биш улам ихсэх магадлалтай. Яагаад гэвэл Зах хаана ч байсан хүмүүс тийш явж л байвал замд ачаалал өгнө. Хол байх тусам олон уулзварт ачаалал өгнө.

 Гэхдээ хотын зам тээврийн хөдөлгөөний матемаитк загвар дээр симуляци хийвэл илүү үндэслэлтэйгээр маргаанд хариу өгнө. Зөвхөн замын түгжрэл гэлтгүй захаар үйлчлүүлэх хүмүүсийн тав тух, цаг хугацааг бодолцвол аль

Дэлхийн томоохон хотууд хотынхоо төвдөө томоохон захыг агуулсан байх нь элбэг. Ерүсалим,

Хот гэдэг хүмүүсийн бөөгнөрөл юм. Бөөнөөрөө нэг дор амьдарбал олон давуу тал байдаг учир анх хот үүссэн. Энэ их түгжрэл, бохирдол байхад энэ олон хүн Улаанбаатарт амьдраад байнаа гэдэг нэг том татах хүч байнаа гэсэн үг.

Ер нь дэлхийн жишгээр хотынхоо төвд томоохон компаниуд, их дээд сургуулиуд соёл урлагийн байгууллагууд, төрийн байгууллагууд байдаг. Энэ нь ч учиртай. 

Нөгөө талаас хот, хамтран амьдарч буй энэ орон зай хүмүүсийн суу бүтээлийг өдөөж өгдөг. Хүн төрөлхтөний олон гайхамшиг хотод л бүтээгдсэн. Нэг доороо бөөгнөрч, бие биенээсээ сурч, бие биендээ үйлчилж, бие биентэйгээ наймаа арилжаа хийж байж хүн төрөлхтний соёл иргэншил бий болсон. Ийм бөөгнөрлийг хүчээр, захиргааны аргаар шийднэ гэвэл тэнэглэл. 

Үнэндээ хэдийгээр цэвэр агаартай хөдөө амьдарвал эрүүл амьдрах юм шиг санагддаг ч хотод амьдардаг хүмүүүсийн дундаж наслалт урт байх нь ажиглагддаг. 

Томоохон их сургуулиуд жижиг хотод өөрийн хотхонтой байх тохиолдол байдаг. Гэхдээ ихэнх томоохон, шилдэг их сургуулиуд том хотыг түшиглэсэн байдаг. Харин нөгөө талаасаа аливаа их хот гэдэг заавал өөртөө томоохон их сургуулиудыг агуулдаг. Нью Йорк гэхэд Колумби, NYU гээд л. Томоохон их сургуульгүй их хот, нийслэл хот гэж байхгүй. Тэгэхээр Улаанбаатар хот гэж байх л юм бол заавал томоохон их сургуулийг өөртөө агуулж байж ба

Их дээд сургуулиуд хотод байж, оюутнууд цагийн ажил хийж, багш нар нь нийгэмтэйгээ

 холбогдож байж их дээд сургуулиуд жинхэнэ үүргээ гүйцэтгэж чадна. Их дээд сургуулийн багш нар гэж зөвхөн хичээл заах биш олон үүрэгтэй. Нийгмийг соён гэгээрүүлэх, байгууллагуудад зөвлөлгөө өгөх, байгууллагуудтай хамтарч судалгаа шинжилгээ хийх гэх мэт том хотод байснаараа илүү сайн хийж чадах олон ажил бий. 

Одоо дэлхий нийтийн чиг хандлага улам бүр төвлөрөх болоод байгаа. Төвлөрснөөр цахилгаан, дулаанын зардал хэмнэгдэж байгаль орчинд илүү ээлтэй байдаг. 

Тэгтэл нөгөө талдаа замын түгжрэл, агаарын бохирдлыг яаж шийдэх ёстой вэ? 

Өрийн дарамтыг бууруулах шилдэг арга

1892 онд болсон Ерөнхийлөгчийн сонгууль АНУ-ын түүхэн дэх хамгийн дуулиантай сонгуулийн нэг. Гол сэдэв нь алтан суурьтай доллар хэрэглэх үү, мөнгөн суурьтай доллар хэрэглэх үү гэдэг дээр төвлөрч байв.

 Хэрвээ  мөнгөн суурийг хэрэглэвэл инфляци үүсч, өр зээлийн дарамтыг бууруулж, фермерүүдэд ашигтай тусах байв. Харин алтан суурийг үргэлжлүүлэн хэрэглэвэл үнэ ханш тогтвортой байж, зээл олгосон хүмүүст, банкуудад ашигтай тусах байв.

 Ардчилсан намаас нэр дэвшигч У.Брайан болохоор мөнгөн суурийг хэрэглэх байр суурьтай байв. Тэрээр“Хүн төрөлхтнийг алтан загалмай дээр цовдолж болохгүй” гэсэн алдартай үгээ энэ сонуулийн сурталчингааны үеэр хэлсэн байдаг. Хэдийгээр У.Брайан ард олноос өргөн дэмжлэгтэй байсан боловч сонгуулийн луйвраар Бүгд Найрамдах намаас нэр дэвшигч У.Маккинли ялсан.

 Инфляци яаж өр зээлийн дарамтыг багасгадаг вэ? 1 саяын цалинтай Тулга 5 саяын цалингийн зээлтэй байя гэж бодьё. Түүний сар тутмын хэрэглээ 500 мянга байг. Зөрүү 500 мянгаараа зээл төлнө гэсэн үг. Тэгээд нэг өдөр цалин ч юмны үнэ ч 2 дахин өсвөл 2 саяын цалинтай, сар тутмын хэрэглээ 1 сая болно. Зөрүү 1 сая төгрөгөөрөө зээлээ төлнө. Харин 5 саяын зээл бол 5 саяын зээл хэвээрээ үлдэнэ. Ингэснээрээ Тулгын өр зээлийн дарамт хамаагүй багасна.

 Монгол Улсад бол 1991 оны алдарт 20 дугаар тогтоол яг ийм үр дүн авчирсан. Энэ тогтоолоор цалин болон гол нэрийн барааны үнэ хоёр дахин өссөн. Тэр үед үнийг ч цалинг ч төрөөс хянадаг байсан тул энэ боломжтой байв. Энэ тогтоолын дүнд тухайн үед цөөхөн байсан өр зээлтэй хүмүүс хожсон.  Харин жаахан хадгаламжтай эсвэл бэлэн мөнгөтэй нийгмийн дундаж давхарга хохирсон.  Дотоод өр зээл ихтэй байсан Засгийн газар тэрүүхэн богино хугацаандаа санхүүгээ сайжруулсан.

Харин одоо зах зээлийн тогтолцоотой болсон үед цалинг ч юмны үнийг ч шууд нэг тогтоолоор өсгөх аргагүй. Засгийн газар төсвийн ажилчдын цалин, тэтгэврийг бол дураараа нэмж болно. Гэтэл хувийн сектор шууд цалингаа нэмэхгүй.

 Инфляцийг үүсгэе гэвэл Монголбанкны зүгээс мөнгөний тэлэх бодлого явуулах хэрэгтэй болно. Гэтэл энэ нь инфляци үүсгэхийн тулд цаг хугацаа зарцуулна. Нөгөө талаас цалингийн өсөлт юмнын үнийн өсөлтөөс хоцорно. Тэр хооронд цалинтай ажилтнууд хохирох болно. 

Мэдээж өр зээлийн дарамтыг бууруулах гээд нийт эдийн засгаа хорлож болохгүй. Хэт өндөр инфляци бол тодорхойгүй байдлыг бий болгох зэргээр эдийн засагт маш хортой. Мөн инфляци нь хөдөлмөрлөж, хадгаламж хуримтлуулсан хүмүүсийг хохирооно.